ХЕРА – Асоцијација за здравствена едукација, во партерство со Здружението за поддршка на луѓето што живеат со ХИВ – ЗАЕДНО ПОСИЛНИ – Скопје, Здружението за еманципација, солидарност и еднаквост на жените – ЕСЕ и Здружение Иницијатива за правата на жените од Шуто Оризари, го спроведуваме партнерскиот проект насловен „Унапредени здравствени права на девојките, жените и ранливите групи“. Организациите започнаа со спроведување на активностите од проектот од месец декември 2023, а предвидено е проектот да се спроведува до месец октомври 2026 година, односно во времетраење од 30 месеци. Главната цел на проектот е да се унапреди здравствената заштита на ранливите популации во Р. Северна Македонија врз основа на интензивна соработка меѓу институциите и граѓанскиот сектор во идентификувањето на потребите, планирањето на мерките, како и во испорачувањето услуги од областа на здравствената заштита. Специфични цели на проектот се следните: 1) Да се зајакне учеството на граѓанското општество во развивањето на здравствените политики и буџети на Владата на Северна Македонија од интерес на ранливи групи граѓани; 2) Да се зголеми ефективноста и финансирањето на владините здравствени програми засновано на докази и според потребите на ранливите групи; и 3) Да се создаде поволна правна средина за граѓанските организации како национални даватели на здравствени услуги која придонесува кон поголема одржливост на услугите за ранливите групи.
Во фокус на активностите на проектот е да се постигне преку програмско и буџетско унапредување на 4 (четири) Програми за превентивна и куративна здравствена заштита на Владата на Република Северна Македонија кои се наменети за ранливи популации преку зајакнато учество на граѓанскиот сектор во планирањето, буџетирање врз основа на докази и овозможувачка правна средина за вклученост на граѓанските организации како даватели на услуги во рамки на Програмите. Четирите програми кои се предмет на работа во проектните активности се Програмата за активна здравствена заштита на мајките и децата, Програмата за рана детекција и скрининг на малигни заболувања, Програмата за заштита на населението од ХИВ/СИДА и Програмата за партиципација при користењето на здравствена заштита на одделни заболувања на граѓаните и здравствена заштита на родилките доенчињата. Дополнително предмет на работа на овој проект ќе бидат и други релевантни стратeшки политики како Националната стратегија за здравје 2021–2030, националните стратегии за млади, родова еднаквост, еднаквост и недискриминација и инклузија на Ромите – во областите на здравството.
Постигнати резултати и активности
Три клучни резултати ќе бидат постигнати преку спроведувањето на проектните активности, и тоа: 1: Воспоставен формален процес на консултација со граѓанското општество во подготовката на владините здравствени програми кои се засноваат на докази и идентификувани потреби на ранливите групи; 2. Унапредена заложба на Владата за превентивната здравствена заштита преку зголемени буџети и воведени мерки во превентивни програми според потребите на ранливите групи; 3. Измените и дополнувањата на Законот за здравствена заштита за правно препознавање на граѓанските организации како даватели на здравствени услуги се влезени во формален процес на усвојување
Кон постигнување на резултатот број еден – Воспоставен формален процес на консултација со граѓанското општество во подготовката на владините здравствени програми кои се засноваат на докази и идентификувани потреби на ранливите групи, ќе придонесат следните активности.
Спроведување на анализа на четирите владини здравствени превентивни програми – која ќе опфати преглед на литература и документи, наоди од теренско истражување меѓу целните популации и споредба со начинот на подготовка и имплементација на соодветни програми во земји од ЕУ, а ќе резултира со препораки за унапредување на процесот на подготовка, буџетирање, спроведување и мониторинг на програми преку активно вклучување на граѓанските организации и граѓаните. Анализата на програмите ќе ни овозможи да подготвиме и публикуваме функционална анализа, која ќе биде појдовна основа за застапување и предлагање на мерки за унапредување на програмското и буџетското планирање и финансирање на превентивните програми, со фокус на активностите за маргинализираните групи.
Организирање на консултативни работилници за креирањето на четири програми за 2025 и 2026 година. Имено низ консултација со Министерството за здравство, стручните тела, комисии и јавно-здравствени институции ќе се идентификуваат потребите за техничка поддршка и ќе се обезбеди нивното учество во анализите и економските евалуации на мерките од програмите. На мултисекторските работилници ќе се дискутираат наодите и препораките од истражувањата и од буџетската анализа со цел унапредување на планирањето, буџетирањето и спроведувањето на четирите програми за 2025 и 2026 година. Во текот на спроведување на проектот планирано е да се спроведат осум консултативни работилници за унапредување на превентивните програми.
Организирање на локални јавни настани, форуми на заедниците и акции за креативен активизам. Овие настани ќе се организираат за ромското население во Скопје, Куманово, Штип и Битола, и за заедниците на корисници на услугите за превенција на ХИВ, а ќе помогнат да се утврдат приоритетни здравствени проблеми и решенија. Воедно преку годишните акции за креативен активизам ќе ги актуелизираме здравствените проблеми на ромското население. За време на спроведување на проектот е планирано да бидат одржани најмалку 4 локални јавни трибини, 2 форуми на заедниците и годишни акции за креативен активизам.
Одржување на состаноци за координација и застапување со клучни чинители. Партнерските организации ќе подготват план за застапување, при што ќе се искористи специфичната екпертиза на секој од партнерите. Процесот ќе се координира на месечни состаноци за планирање и следење на спроведувањето на активностите; партнерите заедно или со учество од најмалку две организации ќе остваруваат состаноци за застапување со донесувачи на одлуки за политики релевантни за проектот.
Кон постигнување на резултатот под број два – Унапредена заложба на Владата за превентивната здравствена заштита преку зголемени буџети и воведени мерки во превентивни програми според потребите на ранливите групи партнерските организации ќе придонесат следните активности.
Подготовка на економска анализа за идентификување на придобивките од инвестиции во превентивната заштита, која ќе прикаже на кој начин соодветната алокација на буџетски средства ќе резултира со придобивки за државата и граѓаните во насока на подобрување на здравјето и добросостојбата, како и заштеда на средства како од страна на државата, така и од страна на граѓаните.
Спроведување на континуиран мониторинг поврзан со планирањето и имплементација на мерките од превентивните програми, кој ќе обезбеди следење на состојбите на годишно ниво во однос на планирањето на активностите, алоцирањето на буџетските средства, и спроведувањето на мерките од четирите програми, со цел да утврди дали постои унапредување на процесите и дали се земаат предвид потребите на ранливите групи. Покрај четирите превентивни програми, мониторингот ќе ги опфати и другите релевантни политики од областа на здравството.
Подготовка на документи за креирање на јавни политики на годишно ниво врз основа на наодите од анализите и извештаите од спроведениот мониторинг за секоја програма засебно, со конкретни барања до властите за унапредување на планирањето, спроведувањето и мониторингот на програмите преку активно учество на граѓаните.
Спроведување на медиумска кампања за унапредување на здравствената заштита која ќе се фокусира на зголемување на свесноста за приоритетни прашања во здравството и ќе предложи системски решенија за нивно решавање, вклучувајќи и зголемено јавно финансирање во здравството. Комуникациските продукти за различните целни групи и теми (видеа, инфографици) и медиумското застапување преку традиционалните и новите медиуми ќе бидат осмислени во согласност со истражувањата и повратната информација од крајните корисници. Со цел спроведување на соодветно медиумско застапување планирано е одржување на конференции за печат, подготовка и испраќање на соопштенија за медиуми, подготовка и објавување на кратки видеа за застапување, медиумски гостувања и стории, платена промоција на социјални медиуми.
Одржување на национални конференции за здравствената заштита на годишно ниво со клучните чинители и донесувачите на одлуки. На конференциите ќе бидат презентирани публикациите од спроведените анализи и истражувања преку кои ќе бидат презентирани утврдените недостатоци и потреби за унапредување на Програмата, а воедно ќе бидат презентирани и документите за јавни политики со цел да се презентираат конкретните препораки и барањата на партнерските организации до здравствените власти и останатите донесувачи на одлуки за унапредување на планирањето и спроведувањето на четирите превентивни програми и останатите здравствени политики. Воедно националните конференции ќе овозможат отворена дискусија на оваа тема помеѓу различни организации и институции, а се со цел унапредување на здравствената заштита на ранливите категории на граѓани.
Кон постигнување на резултатот под број три – Измените и дополнувањата на Законот за здравствена заштита за правно препознавање на граѓанските организации како даватели на здравствени услуги се влезени во формален процес на усвојување, ќе придонесат следните активности.
Подготовка на анализа за измени и дополнувања на Законот за здравствена заштита, преку која ќе бидат обезбедени правни аргументи и препораки за донесувачите на одлуки од Владата и Собранието.
Одржување на средби со работна група за подготовка на законски и подзаконски измени, која ќе биде составена од претставници на граѓански организации и Министерството за здравство. Групата ќе ги подготви предлог-измените врз основа на препораките од анализата, како и предлог-подзаконски акти за условите поврзани со нудење на одредени здравствени услуги од страна на ГОи за ранливи групи од населението со посебно значење за јавното здравје.
Спроведување на Парламентарно застапување, преку средби на меѓупартиската парламентарна група за ХИВ и сексуално и репродуктивно здравје и во соработка со Европскиот парламентарен форум за СРЗ, чија членка е групата. Ќе се овозможи редовна комуникација со пратеници од други парламенти за релевантните здравствени прашања и ќе се организираат 2 годишни работилници за законските измени и приоритетни здравствени прашања наменети за пратениците, стручната јавност и здравствените институции.
Организирање на јавна расправа во Собранието за усвојување на измените и дополнувањата во Законот за здравствена заштита – во соработка со меѓупартиската парламентарна група за ХИВ и СРЗ, Комисијата за здравство и Комисијата за еднакви можности на жените и мажите во Собранието на РСМ.
Влијание на проектот врз унапредување на здравствениот систем и здравствената заштита за ранливите групи на граѓани
Преку спроведувањето на овој проект се очекува долгорочно и системско унапредување на неколку конкретни здравствени политики преку воведување нови мерки и зголемување на опфатот со постојните за девојките и жените, мајките и децата и ранливите групи граѓани. Ефектите од подобрени, соодветно буџетирани и на докази засновани програми, дизајнирани со значително граѓанско учество, ќе се резултираат со соодветна превенција и рана дијагноза на болестите, што ќе го подобри здравјето на населението, со фокус на ранливите групи, а воедно ќе генерира заштеди во здравствениот систем преку избегнати трошоци за скапо и непотребно лекување.
Очекуваме спроведувањето на проектот да придонесе за успешност на очекуваната реформа на здравствените програми иницирана во рамките на техничката поддршка за Министерството за здравство за спроведување на националната здравствена стратегија, обезбедена од ЕУ, додека дел од решенијата – како механизмите на социјално договарање и на консултирање на граѓанскиот сектор во планирањето – да бидат интегрирани во законот.
Преку законското препознавање на граѓанските организации како даватели на директни здравствени услуги ќе се обезбеди финансирање од домашниот буџет и поголема одржливост на услугите за ранливите и тешко-достапните популации во иднина.
Придобивки од проектот за партнерските организации
Проектните активности носат придобивки и за партнерските граѓански организации кои ќе ги зајакнат сопствените капацитети за програмско и буџетско застапување врз основа на докази и ќе постигнат поголема видливост за решавање на суштински проблеми поврзани со здравството.
Целни групи и директни корисници
Примарни корисници во спроведувањето на проектот се Министерството за здравство, јавно-здравствените институции и стручните тела и комисии кои се вклучени во подготовката, спроведувањето, надзорот и следењето, и оценувањето на превентивни здравствени програми и здравствените политики (Универзитетска клиника за гинекологија и акушерство, Универзитетска клиника за инфективни болести и фебрилни состојби, Универзитетска клиника за детски болести, Институтот за јавно здравје, Центрите за јавно здравје, здравствените домови, Комитетот за безбедно мајчинство, Националната комисија за ХИВ/СИДА) како и Собранието на Република Северна Македонија со фокус на членовите од Меѓупартиската парламентарна група за ХИВ и СРЗ, Комисија за здравство и Комисија за еднакви можности на жените и мажите.
Директни корисници на интервенции во проектот се жените и девојките во репродуктивен период (15 – 49 години), мајките и децата; луѓето кои живеат со ХИВ; клучните популации засегнати од ХИВ: геј мажите, лицата кои инјектираат дроги и сексуалните работници; Ромите со фокус на девојките и жените Ромки и лицата кои се социјално исклучени и кои се без здравствено осигурување. Измените на политиките и законите предвидени со оваа интервенција се однесуваат на унапредување на пристапот до услуги од јавно-здравствен карактер наменет за крајните корисници. Крајните корисници ќе бидат вклучени и во теренските истражувања, јавните настани и форумите со заедниците за идентификување на нивните потребите. Во интервенцијата се вклучени и две организации на самите заедници – луѓето со ХИВ и Ромките, кои ги застапуваат правата на заедниците.
Буџет на проектот
Вкупниот буџет за спроведување на проектот изнесува 13.905.023 денари. Буџетот е обезбеден преку поддршка од Владата на Швајцарија преку Цивика Мобилитас.
Улогата и придонесот на Цивика Мобилитас за спроведување на проектот
ХЕРА – Асоцијација за здравствена едукација и истражување, како лидер организација во спроведување на проектот, е поддржана од Швајцарија преку Цивика Мобилитас.
Цивика Мобилитас е проект на Владата на Швајцарија за поддршка на граѓанското општество во Северна Македонија, која ја спроведуваат Македонскиот центар за меѓународна соработка (МЦМС), НИРАС од Данска и ФЦГ од Шведска. Целта на програмата е општествените промени во Северна Македонија кои се водени од силен граѓански сектор, од активни граѓани и добра соработка со властите што резултира со проширен граѓански простор, поодржливи граѓански организации и потранспарентно, отчетно и општествено инклузивно владеење на централно и локално ниво.
