1. Çfarë është edukimi gjithëpërfshirëse seksuale (EGJS)?
Edukimi gjithëpërfshirës seksual i mëson fëmijët të njohin dhe ta pranojnë trupin e tyre, të kujdesen për shëndetin dhe sigurinë e tyre, por edhe për shëndetin e të tjerëve. EGJS kontribuon që fëmijët të jenë më të përgatitur për t’u marrë me të gjitha çështjet dhe sfidat e paraqitura nga miqësitë dhe marrëdhëniet e dashurisë.
Përmes EGJS, të rinjtë i rishikojnë dhe braktisin paragjykimet dhe tabutë që ekzistojnë në shoqëri lidhur me aspektet e ndryshme të zhvillimit social, emocional dhe seksual të njerëzve. Kështu, të rinjtë e kuptojnë se duhet të kenë ndjeshmëri dhe respekt për të gjithë njerëzit pavarësisht nga gjinia, gjinia, statusi social, etnia, kufizimi ose çfarëdo baze tjetër.
Le të jemi të qartë – edukimi gjithëpërfshirës seksual nuk është një mësim mbi seksin dhe marrëdhëniet seksuale.
2. Pse na duhet EGJS?
Një numër i madh i hulumtimeve të shumta tregojnë se kur fëmijët kanë edukim seksual, ata më vonë kryejnë marrëdhënie të para seksuale (WHO, Currie et al, 2012) dhe sjellja e rrezikshme zvogëlohet, gjë që e zvogëlon numrin e shtatzënive të mitura dhe infeksioneve seksualisht të transmetueshme (Haldre, Part, Ketting, 2012).
Përveç shëndetit, EGJS ka përfitime të tjera sociale dhe emocionale për zhvillimin e fëmijëve. EGJS, për shembull, i ndihmon fëmijët të ndërtojnë marrëdhënie të shëndetshme intime bazuar në respekt dhe pajtim reciprok. Aty ku EGJS është i përfshirë në arsim, dhuna mes bashkëmoshatarëve dhe urrejtja ndaj njerëzve me orientime të ndryshme seksuale zvogëlohen (Bachus et al, 2010). Dhe kur EGJS studiohet vazhdimisht, ndikon pozitivisht në ndjeshmërinë e të rinjve, përmirëson aftësitë e tyre komunikuese dhe rrit vetëbesimin e tyre.
Edukimi seksual në shkolla sot është më se i domosdoshëm sepse ofron përgjigje të sakta për të gjitha pyetjet që i shqetësojnë të rinjtë lidhur me seksualitetin – ndryshe nga interneti, ku informatat janë shumë lehtë të arritshme, por shpesh të pasakta dhe të dëmshme.
3. Çfarë na mëson EGJS?
Edukimi seksual ju mëson se si të mbroheni nga infeksionet ose shtatzënitë e paplanifikuara, si të përdorni prezervativin si duhet dhe ku të drejtoheni dhe të kërkoni ndihmë nëse keni pyetje lidhur me shëndetin seksual dhe riprodhues.
Përmes EGJS me të rinjtë flitet për barazinë midis njerëzve, për pasojat e diskriminimit dhe dhunës midis bashkëmoshatarëve, në hapësirën e Internetit dhe midis çifteve. Mësoni se si ta njihni dhunën në kohë, si të mbroni veten dhe ku ta raportoni atë. Gjithashtu diskutohet se çfarë do të thotë të jesh ndryshe nga të tjerët dhe pse është e nevojshme që shteti të sigurojë barazinë e të gjithë qytetarëve.
4. Cilat janë njohuritë për EGJS në vendet evropiane dhe në Maqedoni?
Sipas një sondazhi të kryer në 25 vende të Evropës dhe Azisë Qendrore, një përqindje jashtëzakonisht e vogël e të rinjve e shohin shkollën si një burim të rëndësishëm të informacionit dhe njohurive lidhur me edukimin seksual – megjithëse aty kalojnë pjesën më të madhe të ditës. Me fjalë të tjera, ata preferojnë të “hulumtojnë në google” dilemën e tyre sesa të pyesin mësimdhënësin.
Dhe me të drejtë – në vendin tonë, temat e mbuluara nga EGJS nuk janë të mjaftueshme ose nuk janë përfshirë fare në ndonjë lëndë të programit mësimor aktual.
I njëjti hulumtim tregon se në Maqedoni më shumë se 50% e mësimdhënësve deklaruan se u duhet kohë shtesë, udhëzim, aftësi dhe trajnim për të qenë në gjendje të mësojnë përmbajtje nga fusha e shëndetit seksual dhe riprodhues. Kështu, në orët e Edukimit për shkathtësi jetësore, vetëm 7% e mësimdhënësve në kryeqytet thanë se kanë folur për orientimin seksual, 9% për kontracepsionin oral, 15% për përdorimin e prezervativëve dhe 35% për parandalimin e HIV.
5. Kur është koha e duhur për EGJS?
Kur bëhet fjalë për EGJS, mosha është një faktor kryesor. Secila moshë ka karakteristikat e veta, prandaj përmbajtja e edukimit seksual i përshtatet atyre, për t’iu përshtatur zhvillimit emocional dhe psikologjik të fëmijëve.
Kështu, për shembull, kur flasim për dhunë të bazuar në gjini, fëmijët e moshës 5 deri në 8 vjeç mësojnë vetëm se si ta njohin këtë lloj dhune nga bashkëmoshatarët dhe se ata duhet t’i drejtohen një të rrituri tek i cili kanë besim. Fëmijët e moshës 9 deri 12 vjeç mësojnë se të gjitha format e dhunës së bazuar në gjini nga moshatarët janë të gabuara dhe shkelin të drejtat e njeriut. Dhe të moshuarit, midis moshës 12 dhe 15 vjeç, mësojnë se të gjitha format e dhunës nga të rriturit ose njerëzit me pushtet shkelin të drejtat e njeriut dhe ku ata mund të kërkojnë mbështetje nga njerëz ose institucione të tjera në sistem.
6. Çfarë do të thotë EGJS në draft-konceptin e ri për arsimin fillor?
Draft-koncepti për arsimin fillor parashikon që edukimi seksual të jetë një lëndë zgjedhore. Kjo do të thotë se do t’u mësohet vetëm atyre fëmijëve, prindërit e të cilëve japin pëlqim për temat dhe përmbajtjet e mbuluara nga EGJS. Temat dhe përmbajtjet do të korrespondojnë me moshën dhe zhvillimin e fëmijëve, në përputhje me rekomandimet teknike të UNESCO.
Kështu, HERA dhe Byroja për zhvillimin e arsimit zhvilluan një pilot program mësimor për edukimin seksual për fëmijët e moshës 13 deri në 15 vjeç.
Megjithëse edukimi seksual do të përfshihet në programin mësimor shkollore si një lëndë zgjedhore nga vjeshta, futja e tij është parashikuar që moti në një numër dokumentesh strategjike të shtetit, siç është Strategjia kombëtare për SHSR (2010-2020), Strategjia kombëtare për HIV/AIDS (2012-2016) dhe Strategjia kombëtare për të rinjtë (2016-2025). Në vitin 2016, rreth 10 parti politike u zotuan të mbështesin përmirësimin e arsimit formal me informacione mbi shëndetin dhe të drejtat seksuale dhe riprodhuese.
Nevoja për studim sistematik të EGJS theksohet gjithashtu edhe nga Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB), komitetet e të cilave shpesh sinjalizojnë se librat tanë janë të vjetruar, se të rinjtë kanë qasje të kufizuar në informacione mbi shëndetin seksual dhe riprodhues dhe që mësimdhënësit duhet të përfshihen në ballafaqimin me stereotipat gjinore të gjithë pranishme. Dhe si nënshkruese e konventave ndërkombëtare dhe deklaratave të KB të të drejtave të njeriut, Maqedonia ka një detyrim t’i lëvizë gjërat nga një vend i palëvizshëm.
7. Prej nga HERA në rrëfimin për EGJS?
HERA është e angazhuar për futjen e edukimit seksual në sistemin formal të arsimit që nga viti 2010, kur së bashku me një numër institucionesh dhe organizatash kompetente, përfshirë MASH, MSH dhe MPPS, institucionet akademike, organizatat përkatëse të shoqërisë civile dhe agjencitë e OKB morën pjesë në përgatitjen e Kornizës për edukimin gjithëpërfshirës seksual.
Që nga ajo kohë, HERA realizon edukim joformal të bashkëmoshatarëve për EGJS në shkollat fillore dhe të mesme në të gjithë vendin. Gjatë gjithë këtyre viteve, më shumë se 2000 të rinj të moshës 14 deri 20 vjeç morën edukim seksual përmes edukimit individual ose si një program i plotë – me pëlqimin e prindërve! Këto edukime joformale mbahen nga edukatorë moshatar të trajnuar – të rinj të moshës 17 deri 23 vjeç, të cilët janë të vetëdijshëm se mungesa e informacionit të saktë ndikon në shëndetin dhe vendimet më vonë. Pikërisht njohuritë nga këto edukime na tregojnë se EGJS duhet të mësohet edhe në shkollë.
Përgjatë viteve, HERA ka botuar doracakë për edukatorë bashkëmoshatar dhe për mësimdhënësit, për t’ua lehtësuar mësimin për edukim seksual për ata që dëshirojnë ta përfshijnë EGJS në punën e tyre. Në përgatitjen e tyre HERA gjithmonë përfshin ekspertë dhe profesorë universitarë, në përputhje me rekomandimet e fundit të agjencive të OKB-ve.
8. Çfarë nënkuptohet me pilot program të EGJS?
Pilot programi nuk është i njëjtë me futjen e detyrueshme të EGJS në sistemin arsimor.
Pilot programi për EGJS është planifikuar të futet në klasën e nëntë në arsimin fillor, si një lëndë me zgjedhje në katër shkolla në Maqedoni. Kjo do të thotë që EGJS nuk është lëndë e detyrueshme në ato shkolla – me fjalë të tjera, ajo do të dëgjohet vetëm nga fëmijë, prindërit e të cilëve kanë dhënë pëlqim.
Pilotimi është një lloj studimi: rezultatet dhe gjetjet që do të merren pas pilotimit do të jenë baza për krijimin e një programi mësimor të përshtatshëm për EGJS si një lëndë zgjedhore në të gjitha shkollat në të ardhmen.
Programi pilot i VSE është rezultat i punës dy vjeçare të Grupit të Punës në Ministrinë e Arsimit, Byrosë për Zhvillimin e Arsimit, Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale, Ministrisë së Shëndetësisë dhe Ministrisë së Financave dhe HERA për të identifikuar strategjitë kombëtare për përmirësimin e përmbajtjes së edukimit seksual në mësimdhënie. Pilot programi është miratuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut në vitin 2019, kur ministër i Arsimit dhe Shkencës ishte Arber Ademi.
9. Si do të realizohet pilot-programi për EGJS?
Pilot programi për EGJS do të realizohet nga mësimdhënës nga katër shkolla fillore, të cilët gjatë dhjetorit 2020 iu nënshtruan trajnimit teorik dhe praktik mbi EGJS. Trajnimin e ndoqën vetëm mësimdhënësit nga katër shkollat e zgjedhura, që dolën vullnetarë për të qenë pjesë e pilot programit, pavarësisht nga lënda që ata e japin.
Programi mësimor është përshtatur për fëmijët e moshës 13 deri në 15 vjeç dhe do të zhvillohet vetëm në klasën e 9-të në katër shkollat fillore. Programi, le ta përsërisim, është zgjedhor, që do të thotë se EGJS do të ketë në programin shkollor vetëm për ata nxënës që dëshironin ta zgjedhin këtë lëndë dhe prindërit / kujdestarët e të cilëve kanë dhënë pëlqim për këtë.
Pilot programi është i ndarë në 7 njësi mësimore që do të mësohen në 32-36 orë shkollore interaktive. Pilot programi do të fillojë me vitin e ri shkollor, pra në shtator 2021. Për më tepër, në vend të mësimdhënies teorike klasike, EGJS do të mësohet përmes diskutimit, reflektimit dhe ndarjes së përvojave personale, në mënyrë që të rinjtë të vijnë në përfundime përmes të menduarit logjik. Vlerësimi do të jetë përshkrues.
Para fillimit të pilot programit, prindërit do të informohen plotësisht për përmbajtjen e mësimdhënies nga shërbimet shkollore. Kështu, prindërit do të jenë në gjendje të marrin një vendim të informuar nëse duan që fëmijët e tyre të përfshihen në mësimdhënie apo jo.
10. Cilat materiale dhe ilustrime do të përdoren në pilot programin e EGJS?
Orët për EGJS do të zhvillohen sipas udhëzuesit dhe manualit për mësimdhënësit, të përgatitur nga profesionistë të edukimit seksual, përfshirë profesorët e universitetit. Manuali përmban informacion për mbi 40 punëtori dhe materiale pune / fletë pune që nxënësit do t’i përdorin në këto orë. Nuk do të ketë libra shkollorë të hartuar posaçërisht për nxënësit.
Fletët e punës që do t’i përdorin nxënësit do të përmbajnë material vizual, i cili është i përshtatshëm për moshën e fëmijëve dhe në përputhje me standardet e UNESKO. Do të ketë ilustrime dhe fotografi – ashtu siç ka, për shembull, në librin e biologjisë!
11. A synon EGJS të zëvendësojë edukimin e fëmijëve nga prindërit?
Ne jemi të vetëdijshëm se prindërit janë mjeti më i rëndësishëm në zhvillimin e fëmijëve gjatë pubertetit. Prindërit janë të parët që kujdesen për fëmijët që të bëhen personalitete të shëndetshme: ata duan të ngushëllojnë fëmijët e tyre kur janë të mërzitur, t’i inkurajojnë ata në kuriozitet, t’i ndihmojnë ata kur ndiejnë probleme shëndetësore ose kur krijimi i miqësive dhe marrëdhënieve nuk është e mundur për ata.
Edukimi seksual nuk ka për qëllim të zëvendësojë edukimin në shtëpi ose të privojë prindërit nga e drejta për të edukuar fëmijët e tyre. Përkundrazi, EGJS do të ishte një dorë e zgjatur e prindërve në edukim kur është më e lehtë për fëmijët të flasin për disa çështje midis bashkëmoshatarëve të tyre.
12. A i mëson EGJS fëmijët të jenë homoseksualë?
Jo. Orientimi seksual është i lindur – nuk mësohet, e as nuk zgjidhet. Nga ana tjetër, dhuna seksuale mësohet – dhe duhet të ndalet! Nëse kjo ndodh në korridoret e shkollës ose on-line pas orëve.
Gjetjet nga studimi për sjelljen lidhur me shëndetin e fëmijëve të moshës shkollore (2018) tregojnë se dhuna moshatare është në rritje brenda dhe jashtë shkollave për shkak të pamjes fizike të dikujt tjetër, aftësisë së kufizuar, etnisë, statusit social dhe madje edhe të karakterit moral. Diversiteti i të rinjve të moshës 11 deri në 13 vjeç shpesh shkon paralelisht me më pak mbështetje dhe mirëkuptim nga prindërit dhe bashkëmoshatarët dhe një ekspozim më të madh ndaj dhunës dhe ngacmimit.
Përmes EGJS, fëmijët do të mësojnë t’i respektojnë ndryshimet midis njerëzve, t’i rishikojnë në mënyrë kritike paragjykimet dhe të angazhohen për një shoqëri të barabartë për të gjithë. Duke mësuar se si të njohin dhe raportojnë dhunën e bashkëmoshatarëve në kohën e duhur, por edhe të kërkojnë ndihmë, ata do të ndërtojnë një komunitet në të cilin diskriminimi dhe dhuna nuk do të tolerohen mbi asnjë bazë.
Dhe shkolla përfundimisht do të bëhet një mjedis i sigurt siç kërkohet nga ligji.
13. “U martuam dhe patëm fëmijë, ndërsa nuk kishim EGJS, ja nuk na mungon asgjë”.
Statusi martesor dhe familjar nuk janë tregues për edukimin seksual.
Kështu, jo të gjithë fëmijët ndjehen të lirë të pyesin prindërit e tyre gjithçka që u intereson, kështu që ata i kërkojnë përgjigjet në shoqëri dhe në internet. Dhe ata i gjejnë – vetëm ato shpesh janë të pasakta. E njëjta gjë vlen edhe për prindërit – jo të gjithë ndihen rehat kur flasin për të gjitha temat me fëmijët e tyre, shpesh sepse mund të mos i kenë të gjitha përgjigjet – për arsyen e thjeshtë se ata janë rritur pa EGJS.
Që statusi martesor dhe familjar nuk është tregues i një ambienti të sigurt vërtetohet edhe nga përhapja e gjerë e dhunës në familje në vendin tonë. Sondazhi i OSBE-së (2018) sinjalizon se pothuajse gjysma e grave të përfshira kanë përjetuar dhunë psikologjike, ndërsa 30% janë ngacmuar seksualisht nga mosha 15 vjeçe.
EGJS do t’u ndihmojë të rinjve të mbrohen nga dhuna në marrëdhëniet intime dhe në shkollën ku mbretëron bulingu, dhe përmes të rinjve të informuar do të ndihmojë prindërit të përballen me sfidat e ngacmimit në internet – që vërtetë asgjë mos t’ju mungojë kur do të vendosin të marrin martohen dhe të kenë fëmijë.
14. Pse të rinjtë duhet të mësojnë për gjininë?
Pasi që ata përndryshe nuk do të jenë në gjendje t’i njohin dhe t’i rishikojnë stereotipat gjinore që i kemi me bollëk.
Nëse nuk besoni fjalë për fjalë se gjenden në çdo hap të rrugës, shfletoni revistat dhe shikoni se si (duhet) të duket trupi femëror dhe trupi mashkullor. Shfletoni gazetat dhe portalet dhe përpiquni të numëroni sa profesione janë në gjininë femërore dhe sa janë në gjininë mashkullore. Hapni librat shkollor të shkollës fillore dhe shikoni nëse mund ta gjeni burrin në kuzhinë.
A e dini se që nga shkolla fillore të rinjtë mendojnë se një grua në familje duhet të jetë një nënë dhe grua e mirë, dhe më pak e interesuar për avancimin në karrierë? Apo se kemi më pak vajza sesa djem në shkollë – pikërisht sepse ato janë vajza?
Mundohuni të përgjigjeni pse mbi 90% të viktimave të dhunës në familje janë gra dhe vajza. Apo pse gratë vlerësohen më pak se burrat sot? Pse vetëm gratë pritet të ekuilibrojnë jetën profesionale dhe private? Pse baballarët nuk flasin me vajzat e tyre për menstruacionet? Pse është turp për djemtë të qajnë?
Dhe pse gjithçka që del nga role të tilla konsiderohet e turpshme, e vrazhdë, e papranueshme dhe një shkak i mjaftueshëm për tallje, poshtërim, diskriminim, dhunë dhe madje edhe refuzim nga shoqëria?
15. Kroacia, Serbia dhe Bullgaria nuk kanë EGJS. Pse të kemi ne?
Sepse të gjithë duam që të rinjtë tanë të kenë informacion të saktë dhe të verifikuar, dhe të jenë në gjendje të pyesin dhe ndajnë pikëpamje pa turp dhe frikë nga dënimi në mënyrë që ata të mund të ndërtojnë pikëpamje në mënyrë kritike dhe të marrin vendime të informuara – në mënyrë të pavarur, jo sepse të gjithëve u pëlqen kjo.
Pasi që të gjithë duam të mos kemi shtatzëni të paplanifikuara, sidomos të mitura, apo aborte.
Sepse të gjithë duan që ne të mos kemi asnjë dhunë nga bashkëmoshatarët dhe dhunë seksuale – kjo është arsyeja pse të dy ngacmuesit dhe viktimat vuajnë.
Vetëm se EGJS nuk ekziston në këto vende, nuk do të thotë që problemet e të rinjve kanë pushuar së ekzistuari ose se ata e kanë braktisur internetin dhe kanë filluar të flasin me prindërit e tyre.
Nga ana tjetër, EGJS është pjesë e orareve të shkollës në Danimarkë, Suedi, Belgjikë, Holandë, Britani të Madhe, Bosnjë dhe Hercegovinë, Shqipëri. Në Belgjikë dhe Holandë, për shembull, EGJS është studiuar për dekada dhe pa ndërprerje. Rezultati? Këto dy vende kanë përqindjen më të ulët të shtatzënive të mitura, aborteve dhe diskriminimit gjinor.
————–
Të gjitha pyetjet meritojnë përgjigje. Kështu, nëse keni ndonjë për EGJS, na shkruani në seksualnoobrazovanie@hera.org.mk
